JINSI MAFURIKO YANAVYOFICHUA HALI MBAYA YA MAZINGIRA YA NAIROBI.

Kila kitu kimetota maji katika mji mkuu wa Kenya, Nairobi, na kwingineko.

Inaonekana ni kana kwamba mvua imekuwa ikinyesha bila kuacha kwa wiki sita, na athari imekuwa mbaya sana.

Kufikia sasa zaidi ya watu 120 wamepoteza maisha, wakiwemo takribani 50 katika vijiji karibu na mji wa Mai Mahiu siku ya Jumatatu umbali mfupi kutoka Nairobi.

Huu ni msimu wa mvua, lakini jiji limekuwa likikumbwa na mvua nyingi zaidi kuliko inavyotarajiwa kwa kawaida, ambayo imewekwa chini ya hali ya hewa ya El Niño.

Mafuriko katika jiji si ya kawaida lakini kiwango kikubwa cha mafuriko ya mwaka huu kimefichua matatizo ya muda mrefu na jinsi Nairobi ilivyoendelea.

"Huwezi kuzuia asili. Haiwi namna hiyo," Prof Alfred Omenya, mtaalamu wa mipango miji na mazingira, aliiambia BBC.

Anasema kuwa sehemu kubwa ya jiji iko juu ya uwanda wa mafuriko wa Mto Nairobi, ambao unapita katikati ya mji mkuu. Idadi ya mito na vijito vingine pia hutiririka kupitia Nairobi.

Mfumo wa mifereji ya maji ulioendelezwa ipasavyo unaweza kuwa na uwezo wa kuhimili, lakini kwa vile jiji hilo limekua katika karne iliyopita kutoka wakazi 100,000 hadi milioni 4.5 wa leo miundombinu haijaendelea.

Kinachozidisha tatizo hilo ni kwamba chini ya nusu ya wakazi wameunganishwa kwenye mfumo wa maji taka. Katika maeneo ya makazi duni, mifereji ya maji taka iliyo wazi ni ya kawaida, ambayo hufurika wakati inapojaa maji.

Mifereji ya maji pia imeziba huku watu wakitupa takataka za nyumbani.

Maeneo ya wazi yametoweka kwani majengo mengi zaidi yameongezeka, katika makazi duni na maeneo yaliyopangwa.

Saruji nyingi zaidi inapoifunika dunia kunakuwa na sehemu chache za kunyonya maji, na hutiririka na kuziba mifereji ya maji na mito.

Kwa hivyo barabara zimekuwa sehemu ya mfumo wa mifereji ya maji, Prof Omenya alisema.

Analaumu "uongozi usio na maarifa ulioanza tangu enzi za ukoloni".

Makazi yasiyopangwa yameruhusiwa kuendelezwa karibu na mito, wakati mwingine kuharibu mtiririko wao wa asili.

Maeneo mengi ya makazi duni jijini, kama vile Mukuru na Mathare, yamejengwa kwenye ardhi ya kando kando ya mabonde ya mito.

Jumatano iliyopita, mamlaka iliokota miili kumi na miwili ya watu waliokuwa wamezama katika mto Mathare baada ya mvua kubwa iliyonyesha jioni iliyotangulia.

Kutokana na mvua hiyo, nyumba nyingi za eneo hilo zilikumbwa na mafuriko huku baadhi ya wakazi wakiwa wamekwama kwenye paa za nyumba zao.

Mashamba makubwa pia yaliathiriwa, ikiwa ni pamoja na baadhi ambayo hayajawahi kukumbwa na mafuriko hapo awali.

Gavana anayesimamia jiji la Nairobi, Johnson Sakaja, alisema viwango vya mvua vimekuwa vya juu sana, na akisema uvamizi wa ardhi inayozunguka mito hiyo kuwa sababu ya mafuriko.

Gavana sasa amesitisha uidhinishaji wa uendelezaji wa majengo na uchimbaji.

Lakini kazi kubwa zaidi inaweza kuwa kusafisha au kuboresha maeneo ya makazi duni.

Serikali ina mpango wa kujenga nyumba za bei nafuu na zinazostahili, lakini miradi ya uboreshaji ya hapo awali haijakidhi mahitaji yanayoongezeka.

Wakati huo huo, wakazi wametakiwa kuhamia maeneo ya juu kwa usalama wao wenyewe.

Rais William Ruto amesema kuwa watu wanaoishi katika maeneo hatari kote nchini watahamishwa hadi ardhi iliyotolewa na Huduma ya Vijana kwa Taifa, huku serikali ikitafuta suluhu ya muda mrefu.

Alisema wanajeshi na serikali ya kitaifa wamehamasishwa kufanya kazi na kaunti kusaidia walio katika matatizo.

Kaunti jirani ya Kiambu, ambayo sehemu zake ziko kwenye bonde la mto zimeathiriwa na mafuriko, pia imetangaza kuchukua hatua za kukabiliana na hali hiyo, ikiwa ni pamoja na ukaguzi wa majengo.

Hapo awali, majengo ndani na nje ya jiji yamebomolewa kama njia ya kushughulikia maendeleo ya jiji , lakini mara nyingi matokeo yake ni madogo.

Baadhi ya miundombinu katika jiji hilo na viunga vyake yamekosolewa kwa kuzuia mtiririko wa maji, ambayo huingia kwenye maeneo mengine.

Ujenzi wa majengo kwenye maeneo oevu pia limekuwa tatizo kubwa.

Mnamo mwaka wa 2018, Jumba la Mall ya Mamilioni ya South End huko Langata na Ukay Mall huko Westlands yalibomolewa kama sehemu ya kampeni ya kurejesha ardhi oevu.

"Sasa tuna nyumba nyingi zilizojengwa karibu na mito iliyofurika. Kuta zimebomoka kote… Usiende kinyume na uhalisia wa mazingira. Itakuathiri," Robert Alai, mbunge wa bunge la kaunti ya Nairobi aliandika kwenye X, zamani Twitter.

Kabla ya mafuriko ya hivi karibuni, Bw Sakaja alikuwa ametetea ukuzaji wa majengo ya juu katika baadhi ya maeneo ya makazi, akisema njia pekee ambayo Nairobi ingekua ni kujenga.

Msimamo wake ulikuja huku kukiwa na ukosoaji kwamba maendeleo yalikuwa yanasumbua miundombinu ambayo tayari imezidiwa. 

Sasa ametoa agizo la kusitisha vibali vyote vya uendelezaji wa majengo "hadi tutakapopitia yale yote ambayo yametolewa na yanayoendelea mjini".

Wabunge kadhaa pia walimkosoa gavana juu ya usimamizi wa jiji, wakitaja shida ya maji taka na mafuriko.

Bw Sakaja amejitetea akisema ukosoaji huo ulichochewa kisiasa.

Seneta Samson Cherargei kutoka muungano unaotawala alisema kuwa gavana hapaswi kulaumiwa kwani "tatizo ambalo tumeanza nalo mwaka1963, huwezi kulitatua sasa".

Baadhi ya matatizo yanaweza kufuatiliwa hadi asili ya Nairobi, ikimaanisha "mahali pa maji baridi" katika lugha ya Kimasai na ukweli kwamba hapakuzingatiwa kuwa mahali pazuri kwa idadi kubwa ya watu kuishi.

Ilianza kama bohari ya reli chini ya mamlaka ya kikoloni ya Uingereza mwishoni mwa miaka ya 1890. 

Wahandisi ambao walifanya kazi kwenye eneo hilo waliita eneo hilo "bwawa", lenye ardhi yenye unyevunyevu na "hali isiyofaa".

Miaka kadhaa baadaye, afisa wa kikoloni Sir Charles Eliot alisema Nairobi ilikaa "katika hali iliyo na tabaka jembamba la udongo au mwamba. Udongo ulikuwa umejaa maji wakati wa kipindi kirefu cha mwaka".

Hata hivyo, jiji hilo lilisitawi na kuwa jiji la kuvutia lenye hali ya hewa nzuri, kijani kibichi na mbuga ya kitaifa.

Lakini shida yake ya mifereji ya maji imeendelea.

Mpango mkuu wa awali wa mamlaka ya kikoloni ulizingatia walei wa ardhi na kubuni hatua za kuzuia majanga. Kumekuwa na takribani mipango mingine miwili baada ya uhuru hadi sasa, lakini mara nyingi haijatekelezwa.

Mafuriko ya msimu huu yanaonesha kuwa kwa vile mvua inaweza kunyesha zaidi kutokana na mabadiliko ya hali ya hewa mpango mpya unahitajika kwa dharura, Prof Omenya alisema.

Lakini mkazi wa kawaida wa jiji amesali na matumaini kwamba mvua itapungua.